Το πρόβλημα της «αλήθειας»
Ο Γοργίας, μας διδάσκει πως, αρετή είναι η τέχνη του λόγου. Είναι ένα όπλο, μια μορφή δύναμης! Οι Σοφιστές επίσης ανέδειξαν την τεράστια σημασία της τέχνης των λόγων και στην αθηναϊκή Δημοκρατία, όπου η ίδια ήταν μια εξουσία των λόγων, «Σοφιστής» θεωρείται πλέον ένας χρήσιμος άνθρωπος, αφού οι ίδιοι οι Σοφιστές ήταν κι εκείνοι που ανέπτυξαν τη γλώσσα και τη γραμματική της.
Η γλώσσα, θεωρείται δεδομένο, αφού τη γράφουμε, τη διαβάζουμε και τη χαιρόμαστε, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι την αναλύουμε και σωστά. Η ανάλυση αυτής λοιπόν, προήλθε από τους σοφιστικούς κύκλους, αυτό δηλαδή που σήμερα θα λέγαμε «φιλοσοφική ανάλυση» της γλώσσας. Ανέπτυξαν τη σύνταξη, την ετοιμολογία, τα μέρη του λόγου. Κατά κάποιον τρόπο, στην εποχή των Σοφιστών γεννήθηκε η καλλιλογία, η καλλιέπεια, μια λέξη αποκλειστικά δική τους. Σ΄αυτό το σημείο να συμπληρώσω πως, ο καθηγητής Βασίλης Κάλφας, μας προτείνει και μας συμβουλεύει να διαβάσουμε το «Ελένης Εγκώμιο» του Γοργία και περισσότερο το αρχαίο κείμενο, όπου θα ανακαλύψουμε εκεί την πληθώρα των εντυπωσιακών λέξεων και συνάψεων.
Ακόμα ένα στοιχείο που αποδίδεται στους Σοφιστές, σημαντικό(!), είναι το γεγονός ότι αναδεικνύουν τη γλώσσα ως πεδίο μελέτης και φυσικά το πόσο σημαντική είναι η γλώσσα για τη φιλοσοφία και όχι μόνο, ως πεδίο άσκησής της. Ποια είναι όμως η σχέση γλώσσας και πραγματικότητας; Και εδώ ακριβώς τίθεται το «πρόβλημα της αλήθειας». Και πόσο άμεση σχέση έχουν τα μέρη του λόγου με τα όντα τα οποία ακούμε ή διαβάζουμε να μας περιγράφουν; Ένα εντυπωσιακά εύστοχο κείμενο από τα διασωθέντα του Γοργία, το οποίο μας δείχνει καθαρά την απόσταση που υπάρχει στη φύση των πραγμάτων, ανάμεσα στα όντα, στη σκέψη που κάνουμε για αυτά και στον λόγο τον οποίο εκφράζουμε τις σκέψεις μας, είναι το παρακάτω:
Το μέσο με το οποίο πληροφορούμε τους άλλους για τα πράγματα είναι ο λόγος, και ο λόγος δεν είναι τα όντα που έχουμε μπροστά μας. Δεν παρουσιάζουμε επομένως στους διπλανούς μας τα όντα, αλλά κάποιο λόγο. [...] Κι όπως το ορατό δεν θα μπορούσε να συλληφθεί με την ακοή, έτσι και το ον, που βρίσκεται έξω από εμάς, δεν θα μπορούσε να γίνει λόγος δικός μας.
Γοργίας, Περί του μη όντος
(Σέξτος Εμπειρικός, Προς μαθηματικούς 7.84)
Αφού λοιπόν έχει πρώτα απ΄όλα συνειδητοποιηθεί αυτή η κατάσταση, αυτή η τεράστια δηλαδή απόσταση του λόγου με τα πράγματα, τότε αυτομάτως τίθεται το θέμα: τι είναι «αλήθεια». Κατά πόσο δηλαδή όλα αυτά που εκφράζουμε ως οτιδήποτε, άποψη, θεωρία και τα λοιπά, κατά πόσο είναι αλήθεια. Ωστόσο, η κλίμακα σχετικότητας ήταν διαφορετική ανάμεσα στους διάφορους Σοφιστές και οι απόψεις τους πολλές και διάφορες. Όμως, το γεγονός του ότι έθεσαν το πρόβλημα των σχέσεων σκέψης και λόγου με πραγματικότητα, δηλαδή με τις αλήθειες, ήταν μια μεγάλη τομή στο τέλος του 5ου αιώνα και η αφορμή για μια νέα κατεύθυνση που παίρνει η φιλοσοφία μέσω της σοφιστικής την εποχή εκείνη.
Ελένη Ξένου
[Να ευχαριστήσω θερμά τον δάσκαλό μας, Βασίλη Κάλφα, που το τελευταίο διάστημα μας έχει εμπλουτίσει τις γνώσεις μας, με την καθ΄όλα ανιδιοτελή και πολύτιμη διδαχή του. Συνεχίζουμε ακάθεκτα! Ε.Ξ.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου